در این نوشته یادمیگیرید منابع تغذیه بدون ترانس چجوری کار میکنند و چجوری باید قطعات رو برای این مدار محاسبه کنید. این نوشته برگردان(ترجمه) راهنمای کاربری زیر است:
Transformerless Power Supply Design | DesignNote 001C | Designer Circuits, LLC
– ساختار منابع تغذیه بدون ترانس
– گونه های منابع بدون ترانس
– منبع تغذیه بدون ترانس مقاومتی
-ملاحظات برای عملکرد بهتر
آشنایی با منابع تغذیه بدون ترانس
ورودی منابع تغذیه بدون ترانس: برق شهری AC است.
خروجی: ولتاژ DC پایین (مثلا 3 یا 5 ولت) با جریان کم (زیر 100 میلی آمپر)
ارزان هستند و بسیار پرکاربرد با قطعات کم و در جاهایی که جریان کم نیاز است و ایزولاسیون مهم نیست بکار میروند.
منبع تغذیه بدون ترانس از اجزای زیر تشکیل شده:
- کاهش ولتاژ با خازن یا مقاومت
- یکسوسازی با یک یا چهار دیود
- تنظیم ولتاژ خروجی با زنر
- خازن فیلتر خروجی
- مقاومت محدود کننده ی جریان اولیه وقتی خازن ورودی داریم
کاهش ولتاژ با خازن یا مقاومت
پندارید که ولتاژ 5V در خروجی میخواهید و ولتاژ ورودی هم 220 V RMS است، اختلاف این دو یعنی 215 ولت باید افت ولتاژ داشته باشیم تا بتوانیم 5 ولت را بسازیم، برای کاهش ولتاژ از مقاومت یا خازن استفاده میشود.
تنظیم ولتاژ خروجی با زنر
تا الان یک مدار تقسیم ولتاژ ساختیم که مشکلات زیر را دارد:
- با تغییر ولتاژ ورودی، ولتاژ خروجی تغییر میکند.
- با تغییر جریان خروجی ، ولتاژ خروجی تغییر میکند.
برای تثبیت ولتاژ خروجی و بهبود کارکرد منبع تغذیه، یک دیود زنر با ولتاژ خروجی موازی میکنیم.
یک دیود معمولی جریان را تنها از یکسو عبور میدهد، و در جهت دیگر مانع عبور جریان است ولی دیود زنر هنگامی که ولتاژ معکوس از حدی بالاتر رود، جریان را در جهت عکس (خلاف پیکان) عبور میدهد. این جریان تنها هنگامی جاری میشود که ولتاژ دو سر دیود زنر به ولتاژ زنر که در دیتاشیت نوشته شده برسد.
با دیود زنر، حتی اگر باری وجود نداشته باشد، باز هم مصرف توان داریم. جریان عبوری از مقاومت یا خازن ورودی دو راه دارد، از دیود زنر رد شود یا از بار، اگر بار جریان کمی بکشد، بیشتر جریان در دیود زنر تلف میشه.
توجه کنید که دیود زنر تا زمانی که جریان معکوس از آن عبور میکند در حال اتلاف توان است با فرمول : P=V*I
یکسوسازی
چون در خروجی DC میخواهیم باید از دیود یکسوساز استفاده کنیم تا بقیه مدار، تنها با نیمه ی مثبت ولتاژ سر و کار داشته باشد. یکسوساز میتواند تمام موج یا نیم موج باشد.
خازن فیلتر خروجی
در یک ولتاژ سینوسی AC یکسو شده، زمانهایی هست که اندازه ی لحظه ای ولتاژ ورودی از ولتاژ خروجی DC کمتر هست، برای سر پا نگه داشتن ولتاژ در این زمانها، یک خازن با خروجی موازی میشود.
گونه های منابع تغذیه بدون ترانس
در منابع بدون ترانس:
- میتوان برای کاهش اولیه ولتاژ از خازن یا مقاومت استفاده کرد
- میتوان از یکسوساز نیم موج و دیود زنر قبل از آن، یا یکسوساز تمام موج و دیود زنر پس از آن استفاده کرد.
برای یکسوسازی:
- یکسوساز تمام پل که از چهار دیود ساخته شده
- یکسو ساز نیم پل، که یک دیود است که نیمه ی پسا (منفی) را از بین میبرد.
یکسوسازی میتواند قبل یا بعد رگولاسیون با دیود زنر باشد.
بصورت کلی، قرار دادن یکسوساز پس از دیود زنر از جاری شدن جریان بازگشتی خازن خروجی، در زنر جلوگیری میکند. در لحظاتی که ولتاژ ورودی کمتر از ولتاژ خروجی است، خازن خروجی جریان بازگشتی میسازد که اگر زنر پس از یکسوساز باشد، از دیود زنر عبور میکند. اگر یکسوسازی پس از دیود زنر باشد، ولتاژ خروجی 0.7 ولت از ولتاژ زنر کمتر است.
جایگاه یکسوساز تمام موج پیش از زنر
یکسوساز تمام پل تنها وقتی کار میکند که قبل از زنر باشد، اگر پس از زنر باشد، چون تمام موج نیمه ی منفی را حذف نمیکند، نیمه ی منفی ولتاژ در حالت بایاس مستقیم از دیود زنر عبور میکند.
برای جلوگیری از جاری شدن جریان خازن در زنر ، گاهی اوقات از یک دیود دیگر هم استفاده میشود.
جایگاه یکسوساز نیم موج پس از زنر
چون در یکسوساز نیم پل، نیمه ی منفی ولتاژ AC از بین میرود، میتوان دیود یکسوساز را پس از زنر گذاشت.
چهار گونه منبع تغذیه ی بدون ترانس داریم:
منبع تغذیه ی بدون ترانس مقاومتی
- ارزان ترین گزینه برای Z1 یک مقاومت است.
- تمامی جریان بار و دیود زنر از مقاومت ورودی عبور میکند
- ولتاژهای قله ی در حد V(in,peak) – V(out) در دوسر این مقاومت وجود دارند.
- ترکیب ولتاژ بالا و جریان باعث میشود، توان زیادی بصورت گرما در مقاومت تلف شود.
همه ی جریان عبوری از مقاومت ورودی پتانسیل این را دارد که جریان خروجی باشد. تنها وقتی دیود زنر هدایت کند، جریان بشکل گرما در زنر تلف میشود.
فرمول توان اتلافی در مقاومت ورودی با یکسوساز تمام موج
فرمول توان اتلافی در مقاومت ورودی با یکسوساز نیم موج
تمام جریان خروجی منبع تغذیه ، از مقاومت یا خازن ورودی عبور میکند، برای محاسبه ی این جریان کافی است ولتاژ میانگین را تقسیم بر امپدانس المان ورودی (مقاومت یا خازن) کنیم. برای میانگین گیزی ولتاژ کافی است تا در یک نیم سیکل مثبت از ولتاژ میانگین گیری کنیم.
رابطه ی جریان بیشینه خروجی و مقاومت ورودی برای نیم موج:
با این روش با چند درصد خطا میتوان مقادیر را حساب کرد و معمولا کافی هست چون عوامل بزرگتری خطاهای بزرگتری ایجاد میکنند مانند: متغیر بودن ولتاژ ورودی یا متغیر بودن اندازه خازن.
در تمام موارد (تمام موج یا نیم موج)، اتلاف در زنر در بدترین حالت:
توان تلف شده در مقاومت ورودی:
محاسبات پیشرفته
در روش قبلی میانگین ولتاژ را برای تمام بازه حساب کردیم، ولی وقتی ولتاژ از ولتاژ زنر کمتر باشد، جریانی نداریم. بازه ی میانگین گیری باید تنها برای مواقعی باشد که جریان از مقاومت ورودی عبور میکند. فرق روش محاسبه ی جدید با قبلی اینه که بازه ی انتگرال گیری رو کوچیکتر کرده :
رابطه ی دقیقتر جریان بیشینه خروجی و مقاومت ورودی برای تمام موج:
رابطه ی دقیقتر جریان بیشینه خروجی و مقاومت ورودی برای نیم موج:
منبع تغذیه بدون ترانس خازنی
برای جریان های خروجی بیشتر نسبت به منابع تغذیه مقاومتی بکار میرود (دهها میلی آمپر) ، بخاطر بهبود بازدهی بدون نگرانی برای سرد کردن.
اگر برای امپدانس ورودی Z بجای مقاومت، خازن استفاده کنیم بازدهی بهبود میابد، چون توان دیگر تلف نمیشود، بلکه آمپر-ثانیه ها بدون تلفات در خازن ورودی ذخیره میشوند و خازن بدون تلفات هم تخلیه میشود.
مقاومت ورودی برای جلوگیری از جریان هجومی
اگر در لحظه ای که ولتاژ AC بیشینه ی مقدار خود است، مدار را به دستگاه وصل کنیم، چون خازن در حالت تخلیه مانند کلید بسته است، در یک لحظه مدار اتصال کوتاه میشود. بخاطر همین یک مقاومت سری میکنیم برای جلوگیری از جریان هجومی اولیه تا این جریان به دیگر قطعات آسیبی نزند.
- این مقاومت باید کوچک باشد تا توان کمی را تلف کند
- باید بزرگ باشد تا جریان هجومی اولیه را به اندازه کافی محدود کند
محاسبه ی اندازه ی مقاومت را از دو روش انجام میدهیم:
روش یکم : در ایران ولتاژ برق شهری 220V است با ماکزیمم 312V ، اگر 5 آمپر را بیشینه جریان مجاز اتصال کوتاه در نظر بگیریم، مقاومت میشود ولتاژ بیشینه تقسیم بر جریان حد.
روش دوم: با یک قانون سر انگشتی اندازه مقاومت محدود کننده ی جریان، یک دهم امپدانس خازن ورودی است.
توان اتلافی در مقاومت محافظ:
اندازه خازن ورودی
اندازه ی خازن ، ماکزیمم جریان خروجی را مشخص میکند. خازن بایستی ولتاژ پیشا (مثبت) و پسا (منفی) را عبور دهد. پس از خازن های الکترولیت نمیتوان استفاده کرد. خازن بایستی پلی فیلم یا X2 باشد، نوعی که برای سری شدن با ولتاژ 220V AC طراحی شده.هر چه خازن بزرگتر باشد، جریان خروجی بیشتر است.
محاسبه ی جریان مانند تغذیه مقاومتی است، به جای مقدار مقاومت، مجموع امپدانس مقاومت و خازن جایگزین شده.
برای محاسبه ی دقیقتر میتوان از این فرمول استفاده کرد که بازه های انتگرال گیری اصلاح شده اند:
همچنین برای منبع بدون ترانس خازنی نیم موج:
مقاومت برای تخلیه ی بی خطر خازن ورودی
هنگامی که برق AC ورودی منبع تغذیه بی ترانس خازنی قطع شود، هیچ اطمینانی وجود ندارد که خازن ورودی در حالت تخلیه باشد و این خطر برق گرفتگی ایجاد میکند. برای برطرف کردن این مشکل یک مقاومت یک مگا اهم با خازن موازی میشود.
معم
برای جریان های خروجی بیشتر نسبت به منابع تغذیه مقاومتی بکار میرود (دهها میلی آمپر) ، بخاطر بهبود بازدهی بدون نگرانی برای سرد کردن.
اگر برای امپدانس ورودی Z بجای مقاومت، خازن استفاده کنیم بازدهی بهبود میابد، چون توان دیگر تلف نمیشود، بلکه آمپر-ثانیه ها بدون تلفات در خازن ورودی ذخیره میشوند و خازن بدون تلفات هم تخلیه میشود.
مقاومت ورودی برای جلوگیری از جریان هجومی
اگر در لحظه ای که ولتاژ AC بیشینه ی مقدار خود است، مدار را به دستگاه وصل کنیم، چون خازن در حالت تخلیه مانند کلید بسته است، در یک لحظه مدار اتصال کوتاه میشود. بخاطر همین یک مقاومت سری میکنیم برای جلوگیری از جریان هجومی اولیه تا این جریان به دیگر قطعات آسیبی نزند.
- این مقاومت باید کوچک باشد تا توان کمی را تلف کند
- باید بزرگ باشد تا جریان هجومی اولیه را به اندازه کافی محدود کند
محاسبه ی اندازه ی مقاومت را از دو روش انجام میدهیم:
روش یکم : در ایران ولتاژ برق شهری 220V است با ماکزیمم 312V ، اگر 5 آمپر را بیشینه جریان مجاز اتصال کوتاه در نظر بگیریم، مقاومت میشود ولتاژ بیشینه تقسیم بر جریان حد.
روش دوم: با یک قانون سر انگشتی اندازه مقاومت محدود کننده ی جریان، یک دهم امپدانس خازن ورودی است.
توان اتلافی در مقاومت محافظ:
اندازه خازن ورودی
اندازه ی خازن ، ماکزیمم جریان خروجی را مشخص میکند. خازن بایستی ولتاژ پیشا (مثبت) و پسا (منفی) را عبور دهد. پس از خازن های الکترولیت نمیتوان استفاده کرد. خازن بایستی پلی فیلم یا X2 باشد، نوعی که برای سری شدن با ولتاژ 220V AC طراحی شده.هر چه خازن بزرگتر باشد، جریان خروجی بیشتر است.
محاسبه ی جریان مانند تغذیه مقاومتی است، به جای مقدار مقاومت، مجموع امپدانس مقاومت و خازن جایگزین شده.
برای محاسبه ی دقیقتر میتوان از این فرمول استفاده کرد که بازه های انتگرال گیری اصلاح شده اند:
همچنین برای منبع بدون ترانس خازنی نیم موج: