السن

توانایی زبان پارسی

بازنویسی و کوتاه سازی نوشته ای به نام ” توانایی زبان فارسی ” از دکتر محمود حسابی از شماره مهرماه 1350 نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان . 

بارگیری نوشته ” توانایی زبان فارسی ” از دکتر محمود حسابی

 

پیشگفتار

از رنسانس به این سو ، مردم اروپا کم کم ابزارهای نو ساختند و پس از گذشت دو قرن ، ابزار کار آنها به اندازه ای پیشرفت کرد که مردم دیگر یارای ایستادگی در برابر یورش آنها را نداشتند . همزمان با این پیشرفت فناوری ، دگرگونی شگرفی هم در فرهنگ و زبان مردم اروپا پیدا شد . زیرا برای بیان دانش نو ، ناگزیر نیازمند واژه های نوینی بودند و کم کم توان بزرگی برای گفتارهای گوناگون در زبان های اروپایی پدیدار گشت .

 

چگونه زبان های اروپایی توانستند همگام با پیشرفت فناوری ، واژه های نو بیافرینند؟

شیوه ی واژه سازی در زبان های اروپایی ، این زبانها را در آفرینش واژه های نو توانمند ساخته . ولی همه ی زبان ها این ویژگی را ندارند . 

 

  • در زبان های هندواروپایی نام و ریشه و وندها به هم میچسبند تا واژه های نو بسازند.
  • در زبان عربی ، چیزی به نام واژه نو نداریم، دستور بزرگی هست که همه ی واژه هایی که میشود ساخت را روشن کرده ولی دستوری برای ساخت واژه های نو ندارد . شمار واژه های ساخت پذیر در زبان عربی بسته است . 

روش ساخت واژه ها در زبان عربی 

  • واژه ها بر پایه ی ریشه های سه حرفی یا چهار حرفی ساخته میشوند ، مانند فعل ، کتب ، علم .
  • برای ساخت واژه ، ریشه ها به باب میروند . برای نمونه ریشه های سه حرفی فعل و کتب و علم هنگامی که به باب فاعل رود میشود فاعل و کاتب و عالم . 

 

شمار واژه های ساخت پذیر در این زبان ها به شمار ریشه های ثلاثی و رباعی وابسته است . پس باید بسنجیم بیشینه شمار ریشه های ثلاثی چقدر است . برای اینکار یک روش ریاضی به نام جبر ترکیبی را بکار میگیریم :

 

چند جور میشود k چیز را از میان n چیز، برگزید ؟ P میشود جایگشت k چیز از n چیز .

P = n ( n – 1 ) ( n – 2 ) …. ( n – k + 1 ) 

 

برای نمونه میتوان  20 دو حرفی با چینش یگانه از میان 5 حرف ، برگزید . 

n = 5 , k = 2 .

P = 5 ( 5 – 1 ) = 20

 

اکنون میخواهیم شمارش کنیم از میان 28 حرف الفبای سامی ، چند چینش سه تایی میتوان درآورد ؟ شمار ثلاثی های مجرد میشود :

P = 28 * 27 * 26 = 19656

  • بیشینه ی ریشه های ثلاثی 19656 است و نمیشود بیش از شمار ریشه ثلاثی در این زبان باشد .
  • درباره ی ریشه های رباعی میدانیم که شمارشان اندک و نزدیک به 5 درسد شمار ریشه های ثلاثی است ، پس شمار آنها نزدیک به 1000 است .
  • چون ریشه هایی هستند که یک حرف در آنها دوبار بکار رفته ، از این رو به ریشه هایی که پیشتر شمارش کردیم، چند هزار می افزاییم و شمار بیست و پنج هزار ریشه 25000 را میپذیریم .

این ریشه ها باید به باب ها بروند تا واژه ها ساخته شود . با این روش بیشینه ی 70 واژه برای هر ریشه بدست میاید. شمار همه ی واژه های ساخت پذیر با دستور عربی .

25000 * 70 = 1750000

ساخت بیش از 2 میلیون واژه در زبان عربی شدنی نیست ، اگرچه زبان عربی بسیار بیشتر واژه دارد ، اینها از کجا آمده اند ؟

وام واژه ها : زبان عربی توانایی شگفت انگیزی در عربی سازی واژه های زبان های دیگر دارد ، اینکه چهار حرف گچپژ ندارد هم به این توانایی افزوده است .

واژه های بسیاری در عربی روش ساخت ندارن ، یا از جایی نیومدن .

ناکارآمدی های زبان عربی

  1. چون واژه ها کم هستند ، هر واژه چندین چم دارد ولی نخستین ویژگی یک زبان علمی باید این باشد که هر واژه ، چم خودش را داشته باشد تا از برداشت نادرست پیشگیری شود .
  2. برای فراگیری همه ی واژه های عربی باید 25000 ریشه را از بر داشت که این برای مردم عرب هم شدنی نیست چه رسد به دیگران .
  3. اگر شمار واژه هایی که نیاز داریم از 2 میلیون بگذرد ، دیگر در زبان عربی راهی برای ساخت یک واژه نو با چم نو ( معنی نو ) نیست . مگر اینکه چم تازه را با یک گزاره بازگویند . از همین رو است که در فرهنگ های واژگان از یک زبان اروپایی به زبان عربی ، مبینیم چم ( معنی ) شمار بسیاری از واژه ها با یک گزاره برگردان شده . 
  • واژه confrontation که در پارسی ” روبرویی ” است در عربی : جعل الشهود و جاها و المقابله بین اقواهم
  • واژه ی permeability که در پارسی ” تراوایی ” است ، در عربی : امکان قابلیته ترشح 
  • واژه mollusque که در پارسی ” نرم تنان ” است ، در عربی : حیوان عادم الفقار
  • واژه ی octopus که در پارسی ” هشت پا ” است ، در عربی : اخطبوط ( وام واژه از انگلیسی )

 

واژه سازی در زبان های هندواروپایی

 

زبان های اروپایی دارای 1500 ریشه و 250 پیشوند و 600 پسوند است . با چینش پیشوند ها و ریشه ها و پسوند ها و نام ها در کنار هم میتوان واژه های نو ساخت . برای نمونه از ریشه ی ” رو ” 

  • روند = رو + اند = ریشه + پسوند
  • پیشرو = پیش + رو = پیشوند + ریشه
  • روال = رو + ال = ریشه + پسوند
  • رفتار = رفت + آر = ریشه + پسوند

در این نمونه ها میبینید که ریشه ی “رو” به دو شکل آمده است ، یکی “رو” و دیگری “رفت” . اگر شمار ریشه ها را همان 1500 تا بگیریم ، با 250 پیشوند ، شمار واژه های ساخت پذیر “ریشه + پسوند” میشود 375000 .

1500 * 250 = 375000

به واژه هایی که اینگونه بدست آمده میتوان یک پسوند افزود ، همچون :

خودگذشتگی = خود + گذشت + گی = پیشوند + ریشه + پسوند 

پیشگفتار = پیش + گفت + ار = پیشوند + ریشه + پسوند 

 

هرگاه 375000 واژه که با 1500 ریشه و 250 پیشوند ساخته شده اند را با 600 پسوند ترکیب کنیم ، شمار  225000000 یا 225 میلیون واژه بدست میاید .

375000 * 600 = 225000000

 

همچنین واژه هایی که از ریشه با پسوند تنها ساخته میشوند ، میشود :

1500 * 600 = 900000

 

پس همه ی واژه هایی که با ریشه ها و پیشوند ها و پسوند ها ساخته میشود ، میشود 226 میلیون واژه .

225000000 + 375000 + 900000 = 225275000

در این براورد تنها واژه هایی که با ریشه ها و پسوند ها و پیشوند ها ساخته میشوند را شمردیم ، ولی چینش های دیگری نیز هست :

  • نام + ریشه = پیاده رو
  • نام + نام = خردپیشه
  • اسم + صفت = روشن دل
  • ریشه + صفت = خوش خرام 
  • ریشه + ریشه = گفت و گو

شمار واژه های ساخت پذیر با همه این چینش ها ، مرزی ندارد . و برای دریافت همه ی این واژه ها تنها نیاز به فراگرفتن 1500 ریشه و 850 پیشوند و پسوند داریم ولی در زبان عربی ، برای دریافت 2 میلیون واژه ، باید 25000 ریشه را از بر داشت و دستور های پیچیده ی صرف افعال و اشتقاق را نیز آموخت .

زبان پارسی یک زبان هندواروپایی

 

زبان پارسی یکی از زبان ها هندواروپایی است و دارای همان ریشه ها و همان پیشوندها و پسوندها است . گویش حرف ها در میان زبانهای هندواروپایی گوناگون است که این ناهمسانی در درازای زمان و بر پایه ی روالی پدیدار گشته . این دگرش های گویش در داده چین ( جدول ) زیر برای شش زبان نشان داده شده .
بارگیری نوشته ی توانایی زبان پارسی از دکتر محمود حسابی .

 

 

توانایی که در هر زبان هندواروپایی همچون سانسکریت و یونانی و لاتین و آلمانی و فرانسه و انگلیسی هست ، در زبان پارسی هم ، همان توانایی هست . ابزار کار برای ایرانیان آماده است ، تنها باید خود ایرانیان بخواهند و کوشش کنند و این ابزار را بکار گیرند .

اگر بنشینیم و دست روی دست بگذاریم ، سیل واژه های بیگانه در کاخانه ها و کارگاهها و دانشگاه ها روان میشود و خدای ناکرده در زادگاه فردوسی بخود خواهند بالید که زبان پارسی را کنار گذاشته و به زبان بیگانه سخن میگویند .

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پیمایش به بالا